Czytać książki, aby być mądrym

Młodzi ludzie mniej czytają wartościowych książek, mniej się uczą i w konsekwencji tego wyniki matur z roku na rok wyraźnie spadają. Stajemy się społeczeństwem, które, zamiast książek, w nadmiarze konsumuje medialne obrazy.

Media mobilne, nadmiernie wykorzystywane przez młode pokolenie, przyczyniają się do zaburzeń w rozwoju mowy, ubogiego słownictwa oraz mają negatywny wpływ na rozwój intelektualny. Zbyt częste i długie korzystanie z Internetu może wywoływać niepokój, lęki a z czasem nawet stany depresyjne.

Co daje nam czytanie?

Czytanie przeciwnie – uwrażliwia, buduje empatię i uspokaja. Kiedy rozwój wiedzy i przyrost informacji jest coraz szybszy, to właśnie ludzie, którzy czytają, mogą nadążać za zmianami we współczesnym świecie. W związku z tym niezmiernie ważny staje się dzisiaj kontakt młodego pokolenia z książką. Od najmłodszych lat należy kształtować dziecięce nawyki czytelnicze.

Należy tutaj uwzględnić również ważną rolę wyboru odpowiedniego wydawnictwa, które promuje dobrej jakości literaturę. Warto czytać recenzje oraz opinie innych na temat różnych książek. Wybierać literaturę, która rozwija wrażliwość estetyczną i pozwala otworzyć się na nieprzemijające wartości: prawdę, dobro i piękno.

Wybór wartościowej literatury wpływa na rozwój intelektualny. Baśnie, opowiadania czy powieści mogą stać się dla młodego pokolenia pewnego rodzaju „schematem porządkującym” świat, doskonaląc mowę (słownictwo, styl wypowiedzi, stronę gramatyczną), kształcąc myślenie (procesy porównywania, analizy i syntezy, łączenia przyczyn i skutków) oraz ćwicząc pamięć i uwagę.

Czytanie rozwija wyobraźnię i postawę twórczą czytelnika, uruchamiając możliwości kreacyjne i interpretacyjne. Uczy analitycznego myślenia oraz pomaga zrozumieć złożoność i wielowymiarowość współczesnego świata. Daje możliwość kontaktu z ogromem przeżyć, doświadczeń i wiedzy. Czytanie rozwija życie emocjonalne, sferę uczuć, która ulega wzbogaceniu w kontakcie z książką. Odbiorca przeżywa los wybranej postaci, bardzo mocno identyfikuje się z nią, co rozwija jego zdolność do empatii, a także pozwala na interioryzację wartości prezentowanych przez ulubionego bohatera. Lektura pobudza emocje i uczy, jak sobie z nimi radzić.

Przy wyborze literatury warto też zwrócić uwagę, jak są w niej ukazane więzi rodzinne, czy ukazuje ona odpowiednie przykłady miłości w relacjach między rodzicami i dziećmi. Literatura ma możliwość pogłębiania wrażliwości moralnej, etycznej i religijnej czytelnika, niezależnie od wieku. Dobre książki nadają sens życiu i ludzkim poczynaniom, uczą odróżniać dobro od zła. Pomagają dostrzec motywy i konsekwencje postępowania bohaterów.

Książki mogą też pełnić inne funkcje, np. ukazywać piękno ojczystego kraju, wzbudzać zainteresowanie przyrodą, wzbogacać zabawy i zajęcia mające na celu ukształtowanie pojęć związanych z nauką szkolną (np. matematycznych, informatycznych), kształcić podstawowe nawyki czystości (np. mycie rąk przed posiłkiem). To, jakie wartości wnosi książka w świat czytelnika, zależy przede wszystkim od jej zawartości. Dobór tych wartości i niosących je treści zależy z kolei od wieku i zainteresowań czytelnika, a także od zamierzeń wychowawczych rodziców.

Czytanie przede wszystkim wzbogaca język, który jest podstawą procesów myślowych i komunikacji międzyludzkiej. A właśnie umiejętności językowe są najbardziej upośledzone u współczesnych „karmionych” telewizją i Internetem odbiorców. Młodzi ludzie, wchłaniający skondensowane informacje w postaci migających obrazów, nie potrafią skupić się na problemie, dostrzec zależności logicznych, skonstruować rzeczowej wypowiedzi. Dlatego tak ważny jest kontakt ze słowem pisanym. Język literacki jest o wiele bogatszy od mowy potocznej, posługującej się uproszczonym, uboższym słownictwem. Gdyby się dobrze zastanowić, pewnie znaleźlibyśmy jeszcze niejeden powód, dla którego warto czytać książki. I dlatego powinno nam zależeć, aby dla własnego rozwoju sięgać po wartościową literaturę.

Jak wybrać dobrą książkę?

We właściwym wyborze i ocenie książki mogą nam pomóc następujące pytania i kryteria, na które należy sobie indywidualnie odpowiedzieć:

– Czy książka jest dostosowana do wieku czytelnika?

Za wartościową należy uważać książkę, jeśli służy ona wiedzy i rozrywce adekwatnej do realiów i potrzeb czytelnika. Natomiast jeśli treść książki będzie zawiła, nudna, niezwiązana z doświadczeniem życiowym i zainteresowaniami czytelnika na konkretnym etapie rozwoju jego psychiki, należy uznać ją za niewłaściwą.

– Czy książka zaspokaja pragnienie rozrywki i śledzenia interesującej akcji?

Wartościowa jest książka, jeśli opisuje ciekawe przygody, intrygę, i wiele w niej elementów humoru i fantazji. Niewłaściwa jest książka, która zbyt niepokoi, rozdrażnia, kładzie duży nacisk na okrucieństwo i przemoc, nie ukazuje konsekwencji niewłaściwych zachowań, jest brutalna czy wulgarna.

– Czy książka pomaga czytelnikowi ocenić i zrozumieć świat, innych ludzi, a może samego siebie?

Za wartościową należy uznać książkę wtedy, gdy szczerze, konstruktywnie, pouczająco, daje ona właściwy obraz życia, propaguje dobre obyczaje, właściwe ustosunkowanie się do różnych wartości: do postawy moralnej, religii, pracy, honoru itp. Za niepożądane należy uznać, jeśli książka pryncypialnie ukazuje wartości, propaguje obce nam idee, budzi lub wzmaga uprzedzenia, wykorzystuje niedojrzałość lub brak wiedzy niedoświadczonego czytelnika

– Czy książka propaguje ideały, wartości humanistyczne i postawy np. związane z życiem rodzinnym, szkołą, religią?

Wartościowa książka podtrzymuje akceptowane sposoby postępowania, popiera humanistyczne, duchowe wartości, uczy szacunku do prawa, dobrych obyczajów, pracy, poświęcenia i religijności. Do elementów niepożądanych należy zaliczyć: gloryfikowanie przestępstwa, przemocy, okrucieństwa, złych obyczajów, nietolerancji, chciwości, złego smaku estetycznego, niemoralności oraz magii i okultyzmu.

– Czy książka jest napisana właściwym językiem?

Wartościowa książka jest napisana poprawnym językiem, z właściwie dobranym słownictwem, zrozumiałym oraz stosownym do wieku czytelnika. Za niewłaściwą należy uznać książkę, jeśli jej język jest prostacki i wulgarny.

– Czy z ostatecznym przesłaniem książki można się pogodzić?

Wartościowa okaże się książka, jeśli: sens wydarzeń jest pozytywny, poszerza wiedzę o świecie i człowieku, pomaga lepiej żyć, być lepiej poinformowanym, pomocnym dla innych, odpowiedzialnym, zachęca do rozwoju osobowości, postawy moralnej, religijnej. Niepożądane jest, by wydźwięk książki był negatywny, zniechęcał do życia w realnym świecie, wyolbrzymiał strach, niepewność, konieczność poddania się trudnościom, gloryfikował treści okultystyczne i ezoteryczne.

Oczywiście kryteria te można modyfikować zgodnie z własnymi przekonaniami. Zawsze zastanawiajmy się jednak, w jaki sposób konkretna lektura nas ubogaci, co wniesie w nasz rozwój. Jeśli dorosły człowiek będzie sobie stawiał takie pytania, a nie wybierał bezmyślnie, co mu reklamy polecą, dojdzie do podejmowania przemyślanych decyzji. Dojrzały czytelnik jest dociekliwy, dobrze poinformowany i nie jest nim łatwo manipulować. Taki człowiek jest wolny i niezależny w myśleniu. Warto zastosować tu regułę św. Pawła „wszystko mi wolno, lecz nie wszystko przynosi mi korzyść”.

Małgorzata Więczkowska